Nepal: od monarchii do republiki (względnie) demokratycznej

Pierwszy sierpnia 2001 roku był czarnym dniem w historii Nepalu. Tego dnia książę Dipendra urządził masakrę w pałacu Narayanhiti w Kathmandu. W jej wyniku zginęło 9 osób, w tym jego ojciec król Birendra Bir Bikram Shah, matka i dwójka młodszego rodzeństwa. Sam Dipendra próbował następnie popełnić samobójstwo, udało się go jednak odratować i trafił w śpiączce do szpitala, po czym … został proklamowany królem. Nowy król jednakże ze śpiączki nigdy się nie obudził i wkrótce zmarł. Pogrzeb króla Birendry i jego rodziny odbył się w niecałe 24 godziny po masakrze, nie przeprowadzono śledztwa ani sekcji zwłok. Król został skremowany wedle obrządku hinduistycznego nad rzeką Bagmati w świątyni Pashupatinath, gdzie kilka dni póĽniej równie szybko skremowany został Dipendra.

Jedenaście dni po pogrzebie Birendry odbyła się ceremonia saiyya daan, dzięki której dusza króla miała oderwać się od świata materialnego. Do przeprowadzenia ceremonii został wybrany siedemdziesięciopięcioletni kapłan – katto Durga Prasad Sapkota, który, siedząc na łóżku, miał spożyć rytualny posiłek złożony z 84 potraw. Jedna z tych potraw została przygotowana z mięsa świeżo złożonej w ofierze kozy. Wedle legendy, to mięso doprawiono bądĽ szpikiem kostnym zmarłego króla, bądĽ jego tkanką mózgową lub też prochami. Po posiłku kapłan założył okulary Birendry oraz wyciętą z papieru replikę korony i zabrawszy jeszcze laskę i teczkę króla wdrapał się na czekającego słonia i oddalił się w nieznanym kierunku. W ten sposób dusza króla została symbolicznie uwolniona z ziemskiego świata. Dwa dni póĽniej ta sama ceremonia została powtórzona dla Dipendry. Wtedy jednak słoń na którym katto odjeżdżał zabił ciężarną kobietę, która próbowała pod nim przebiec. Lokalny przesąd głosi, że gdy brzemienna kobieta przebiegnie pod słoniem urodzi jej się syn...

Opinia publiczna sprzeciwiała się podobnym rytuałom; bardziej interesowały ją dowody wyjaśniające dokładnie przebieg masakry. Wielu nie wierzyło, że winny był Dipendra. Ponieważ nigdy nie został upubliczniony oficjalny raport ze śledztwa, powstały rozmaite teorie spiskowe, które obwiniały o masakrę CIA, indyjski RAW, pakistańskie ISI czy nawet brata króla Birendry – Gyanendre (który zresztą po śmierci Dipendry został proklamowany nowym królem) i jego syna księcia Parasa. Gyanendra był już królem w 1951 roku przez 3 miesiące (miał wtedy 3 lata), kiedy jego dziadek, król Tribhuvan, zbiegł do Indii. Powszechnie wierzono, że od tego czasu jedynym marzeniem Gyanendry było wrócić z powrotem na tron. Paras również nie był lubiany. Po całym kraju krążyły opowieści o kolejnych bójkach, jakie wszczynał w pubach i dyskotekach Kathmandu i o policjantach, których pobił. W 2000 roku książę potrącił śmiertelnie piosenkarza Praveena Gurunga, po czym pojechał na najbliższy komisariat i grożąc oficerom bronią zakazał zgłaszania wypadku. Nic dziwnego, że masakra w pałacu Narayanhiti została uznana przez niektórych za zamach stanu w wykonaniu spragnionego władzy Gyanendry i jego syna.

W obliczu narastającego niezadowolenia społecznego zwołano 3-osobową komisję mającą wyjaśnić okoliczności masakry. Komisja ta otrzymała uprawnienia pozwalające jej na zlecanie aresztowań i zatrzymań osób podejrzanych o działanie przeciwko jedności narodowej. 200-stronicowy raport komisji opublikowany kilka miesięcy póĽniej szczegółowo opisywał jedynie przyczynę zgonu i rany, ale ponieważ sekcji nie przeprowadzono wnioski oparte zostały na zwykłych testach medycznych. Odcisków palców na broni ani na klatce schodowej prowadzącej do sypialni Dipendry nie znaleziono. Raport nie stwierdzał też jednoznacznie, kto jest odpowiedzialny za tą tragedię.

Dalsze losy Nepalu były nie mniej burzliwe; 1 lutego 2005 roku król Gyanendra dokonał przewrotu wojskowego. Mianował się przewodniczącym nowego prawicowego gabinetu, zawiesił wolności obywatelskie i nakazał królewskiej armii Nepalu aresztować lub zastraszyć demokratycznych aktywistów, dziennikarzy i działaczy praw człowieka. Instytucje demokratyczne, np. prywatne media, były nieustannie atakowane. Wprowadzono stan wyjątkowy. W odpowiedzi na represje partie polityczne utworzyły więc koalicję siedmiu partii (SPA) i zawarły porozumienie z Maoistami. W kwietniu 2006 roku rozpoczęły się kilkudniowe protesty w Kathmandu zorganizowane przez SPA, w których uczestniczyło kilkaset tysięcy osób. Król postanowił więc przywrócić parlament, który w głosowaniu 18 maja jednogłośnie, pozbawił go wielu przywilejów, m.in. tytułu naczelnego dowódcy armii. Na rodzinę królewską nałożono podatek a sam kraj ogłoszono państwem świeckim. Dwa lata póĽniej, 29 maja 2008 parlament przyjął nową konstytucję, która zmieniła ustrój polityczny; zniesiono monarchię a kraj stał się republiką parlamentarną. Królowi i jego rodzinie nakazano opuścić pałac Narayanhiti w ciągu 15 dni. Gyanendra został pozbawiony tronu już po raz drugi...

Źródła:
Thapa, Manjushree. Forget Kathmandu. New York: Penguin Books, 2005.